مناسبات عالمان دین ، فرهنگ وجامعه

مناسبات  عالمان دین ، فرهنگ وجامعه 

 دکتر آیت پیمان 

فرهنگ، ناپیدا چون روح در کالبد «اجتماع» می‏دمد و لذا آحاد اجتماع، ازتحولات آن، یعنی از آنچه بر «خود» می‏گذرد، آگاه نیستند. پس، اجتماع را نکته ‏دانانی تیز شامّه، که نه تنها «صیاد معنی‏اند» بلکه دیده ‏بان جان‏اند، لازم است تا در هزار توی حیات جمعی، به ویژه در عصر حاضر با مقیاس جهانی، که هر پیچ و خمش کمینگاه رهزنان است، بر پس و پیش حرکت جامعه و اوضاع آن مواظبت ورزند. اینها را درقاموس تاریخ، اندیشمندان، یا روشنفکران و عالمان، و به طور کلی، بیدارگران اقلیم اجتماع، می‏نامند.

اندیشمندان نسبتی دو سویه با جامعه دارند؛ از یک طرف، مسایل را به مثابه داده‏ها از جامعه می‏گیرند: اخذ، و مواجهه با پرسش، و از طرف دیگر، با پردازش وتجزیه و تحلیل داده‏ها: تبیین مسأله و پرسش، ارائه طریق می‏نمایند (ارائه طریق به معنای اعم، که هم شامل حل مسأله باشد و هم هشدار و تحذیرها را دربرگیرد). در اینجا به این نکته نخواهیم پرداخت که آیا ذهن اندیشمند در هنگام «مشاهده» مسأله و پرسش،گرانبار از نظریه است یا نه. آنچه در اینجا تذکرش لازم است این است که همواره بایدپروای دو چیز را داشته باشد: روزمرّگی و فاصله نامتناسب با جامعه. درست است که بایداز افقی فراتر به «اجتماع» نگریست، اما این امر نباید به بهای جدایی و فاصله گرفتن ازجامعه و مجموعه آحاد آن تمام شود. همین‏طور ماندن در اجتماع، مخاطره «چون جمع شدن» و به اصطلاح روزمرّگی را درپی دارد. پس ناگزیر باید گردنی فرازتر و دیدی همه جانبه داشت و همیشه بر این دو امر مواظبت کرد.

درست است که «اجتماع» فراهم آمده از «افراد» و آحاد است، اما می‏توان اوصاف و خصائص مشترک افراد را روح اجتماع نامید و همین پدیده است که بر جریان جامعه و تحولات آن حاکم است. پس دید کل ‏نگرانه در سیاست ‏گذاری‏ها وبرنامه‏ریزی‏ها، دیدی خردپسند و معطوف به واقع است. البته سخت باید مواظب بود که مبادا روح حاکم یک اجتماع ، همه اقالیم کشور تلقی شود و همان منظرِنگرش‏ها قرار گیرد. آن دید کل نگرانه بایستی اولاً حاصل اذعان به تکثر فرهنگ‏ها درقلمرو حاکمیت باشد و ثانیا هیچ‏ گاه نباید از توجه اکید به اجتماعات متکثری که زیرمجموعه آن روح کلی هستند غافل بود. اینجاست که می‏توان معقولانه از «دیدِ کلیِ جزءنگرانه» سخن گفت. ناگفته نماند که روح اجتماع، تعارض را برنمی‏تابد. از مهمترین تعارض‏ها، تعارض بین قول و فعل، یا به عبارت دیگر تعارض بین برنامه در مقام تعریف وتدوین و برنامه در مقام تحقق و اجرا، است. برنامه باید شدیدا دیدی عمل‏گرایانه ونتیجه‏ نگر داشته باشد. یعنی بیش از آن که درپی «چرایی» باشد «چگونگی» را بنمایاند.

مؤلفه‏های فرهنگ، ارتباطی اندام وار و ارگانیک با هم داشته و دائما در تعامل باهمدیگر هستند. تناسب پیکره اجتماع، و به تبع، موزونیت حرکت آن، به تناسب و توازن مؤلفه ‏های فرهنگ وابسته است. در سیاست ‏گذاری‏ها بایستی توجه داشت که همه بخش‏ها و مؤلفه‏های فرهنگ عمومی، چون همه اعضای پیکر آدمی، برای اجتماع حیاتی‏اند. توجه جدی به یک یا چند بخش و غفلت از یک یا چند بخش دیگر، آسیبی جبران‏ ناپذیر بر حیات موزون جامعه وارد می‏سازد. چه بسا گاهی طغیان‏های اجتماعی، ونیز سرخوردگی و یأس اجتماعی در پاره‏ای جوامع، از جمله جامعه خود ما، ناشی از عدم تفطن به این نکته باشد.

فرهنگ هر جامعه جوهری دارد که تمام مؤلفه‏ های فرهنگی، هم نمود آن جوهرندو هم متکی به آن. در جامعه دینی ما «دین» جوهر فرهنگ است و جامع‏ نگری دینی ضرورتی برای همه سیاست‏گذاران و متصدیان امور فرهنگی جامعه می‏باشد.

پرداختن به میراث و مفاخر فرهنگی و تحولات تاریخی و شناسایی و معرفی مشاهیرعلم و ادب و فرهنگ به نسل نو و تعریف مبانی و مبادی بافت اجتماعی و هویت فرهنگیآن و تحقیق در پدیده‏های پیچیده اجتماعی عصر حاضر و تبیین اصولی آنها برای شناخت چالش‏های فرهنگی و دست‏یابی به راه‏کارهای عبور از آنها و اطلاع‏رسانی علمی ومحققانه به پژوهشگران و اندیشمندان وظیفه خطیری است که متولیان فرهنگ عمومى بر عهده گرفته اند. پی شایسته است که بیش از وضع موجود  به  آن اهتمام ورزیده و در جهت نیل به اهداف متعالى آن سعی و تلاش مضاعف بنمایند .

دیدگاه‏ها و نقدها و نظرهاى مراجع وعلماى دین  همواره راه گشاى متصدیان ومسئولین فرهنگ  بوده است. باید آنان را پاس داشت وفرصت ها را کوتاه وغنیمت شمرد و غفلت ها را زدود و قدم ها را به موقع و سریعتر واستوارتر برداشت .   ومن الله التوفیق